دولت روسیه به عنوان بخشی از حمله مرگبار روسیه به اوکراین، گامی نادر جهت به‌کارگیری حقوق مالکیت فکری به عنوان یک تاکتیک جنگی برداشته است. در اوایل ماه مارس، دولت روسیه با صدور فرمانی اعلام نمود که شرکت‌های روسی دیگر موظف به پرداخت غرامت به صاحبان پتنت‌ها، مدل‌های مصرفی و طرح‌های صنعتی از کشورهای «غیر دوست»، یعنی کشورهای غربی که تحریم‌هایی را علیه روسیه وضع کرده‌اند، از جمله بریتانیا و ایالات متحده امریکا، نیستند.
این امر به این معناست که شرکت های روسی می‌توانند از مالکیت فکری خود مانند اختراعات ثبت شده و طرح های حوزه مد و فشن، بدون پرداخت هزینه یا کسب مجوز از صاحبان حقوق استفاده کنند. بر این اساس شرکت‌های متضرر از این موضوع نمی‌توانند حق ثبت اختراع یا طرح‌های خود را علیه جاعلان روسی اعمال کنند. قانونی شدن چنین استفاده‌ای را می‌توان همانند دزدی دریایی در زمینه مالکیت فکری قلمداد نمود که سرقت از اموال فکری را در کشوری که در زمینه حفاظت از این اموال خوشنام نیست، قانونی می‌سازد. سال گذشته، روسیه به عنوای یکی از کشورهایی که نمی‌توانست به درستی از مالکیت فکری ایالات متحده محافظت کند، در «لیست نظارت دارای اولویت» دولت ایالات متحده قرار گرفت.
این اقدام ولادیمیر پوتین به وضوح واکنشی به تحریم‌های اقتصادی غرب و تعلیق امتیازات تجاری روسیه است. همچنین در پاسخ به تصمیمی است که بسیاری از شرکت‌های چندملیتی تجارت با شرکت‌های روسی را متوقف کردنند. روسیه اکنون با افزایش دو برابری نرخ بهره در آستانه ورشکستگی قرار دارد، زیرا تحریم‌ها به اقتصاد روسیه ضربه جدی وارد کرده است. بورس برای چند هفته بسته شد و روبل به شدت سقوط کرده است.
حمله بی سابقه نسبت به حقوق مالکیت فکری
حداقل در دهه‌های اخیر، تعلیق حقوق مالکیت فکری به عنوان یک سلاح اقتصادی در چارچوب یک اختلاف بی سابقه بوده است. قانون تجارت با دشمن، که توسط ایالات متحده در طول جنگ جهانی اول تصویب شد، یک نمونه تاریخی است. این اقدام کپی رایت و حق اختراع کشورهای دشمن، از جمله حق اختراع آسپرین، یک کشف مشهور آلمانی را مصادره کرد. به عنوان بخشی از غرامت جنگی آلمان که در معاهده ورسای توافق شده بود، علامت تجاری آسپرین متعلق به شرکت داروسازی آلمانی بایر پس از جنگ به ایالات متحده آمریکا، فرانسه، بریتانیا و روسیه واگذار شد.
مقامات روسی در این باره بیان کردند که سایر حقوق مالکیت فکری متعلق به کشورهای غربی، از جمله نرم افزارها و علائم تجاری، می تواند به زودی با محدودیت مواجه شوند. این امر می‌تواند به کارآفرینان محلی اجازه دهد تا برندهایی مانند مک‌دونالد را – بدون اجازه و به‌طور رایگان – تصاحب کرده و از آنها بهره‌برداری کنند حتی اخیراً یک شبکه رستوران روسی لوگویی بسیار شبیه به طاق‌های طلایی معروف که معرف لوگوی مک دونالده هستند را استفاده و درخواست ثبت محلی کرده است. این تحریم‌ها همچنین باعث شد قاضی روسی ادعای نقض حقوق کپی رایت و علائم تجاری را که توسط یک شرکت انگلیسی تولید کننده کارتون به نام Peppa Pig مطرح شده بود، رد کند. آندری اسلاوینسکی در دادگاه اظهار داشت که تصمیم وی تحت تأثیر «اقدامات غیر دوستانه ایالات متحده آمریکا و کشورهای خارجی وابسته به آن» قرار گرفته است.
اوکراین نیز به سهم خود در این نبرد حقوق مالکیت فکری منفعل نبوده است. وزارت دفاع این کشور اخیرا اسناد محرمانه‌ای را که ادعا می‌کرد از یک نیروگاه هسته‌ای روسیه گرفته شده است، هک و افشا کرده است.
آیا اقدامات روسیه ناقض قوانین بین المللی است؟
تعلیق اختراعات و سایر حقوق مالکیت فکری متعلق به شرکت‌های غربی توسط روسیه ممکن است ناقض معاهدات بین المللی باشد که از این دارایی‌ها در سطح جهانی محافظت می کند. همه کشورهای سازمان جهانی تجارت باید به این قوانین احترام بگذارند و ضمانت کنند که مشاغل و تجارت های خارجی می‌توانند حقوق مالکیت فکری را علیه سو استفاده کنندگان از این حقوق اعمال کنند.
کشورهای متأثر از این اقدام روسیه ممکن است این کشور را به دادگاه سازمان جهانی تجارت بکشانند و درخواست اعمال تحریم های اضافی کنند. این امر یک بار دیگر به مشاغل روسی ضربه خواهد زد، مخصوصا آن‌هایی که به برندها و اختراع های مربوط به تکنولوژی متکی هستند، و همچنین بخش صنعت خلاق نیز محتمل ضربه خواهد شد. تنها راهی که روسیه می‌تواند این اقدام را توجیه کند، تکیه بر یک استثنا امنیتی است که توسط خود سازمان جهانی تجارت در دسترس قرار گرفته است. این استثنا به کشورها این امکان را می‌دهد که هر اقدامی را که برای حفاظت از منافع امنیتی اساسی خود لازم می دانند در زمان جنگ انجام دهند. اما این امر هرگز توسط هیچ دولتی در چارچوب یک درگیری مسلحانه مورد استناد قرار نگرفته است، و بنابراین هرگز در برابر قضات سازمان جهانی تجارت آزمایش نشده است.
اگر آن‌گونه که توسط برخی از کشورها پیشنهاد شده است، روسیه از سازمان جهانی تجارت اخراج شود، در تناقض با خواست کشورهای درخواست کننده، این کشور از چالش‌ها و دعاوی مالکیت فکری جهانی مصونیت می‌یابد. در این صورت هیچ کشوری نمی‌تواند روسیه را به دادگاه سازمانی بکشاند که دیگر عضو آن نیست. این‌ها پیش بینی‌هایی است که در صورت ادامه جنگ قابل بررسی هستند. هرچند پایان سریع درگیری ممکن است تنش بین غرب و روسیه را کاهش دهد و به نبرد فعلی حقوق مالکیت فکری پایان دهد.
نویسندگان: انریکو بونادی و آلینا تراپووا
منبع: پایگاه کانورسیشن
مترجم: سارا صلح‌چی؛ دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق مالکیت فکری و عضو انجمن علمی حقوق مالکیت فکری ایران
