نویسندگان:
سارا صلح‌چی؛ عضو انجمن علمی حقوق مالکیت فکری ایران و دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق مالکیت فکری دانشگاه علامه طباطبائی
ثنا سمیعی؛ عضو انجمن علمی حقوق مالکیت فکری ایران و دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق مالکیت فکری دانشگاه تهران
در سال 2000، کلود کسیرِر[1] ، نوه لیلی کسیر[2] ، به طور اتفاقی چشمش به نقاشی « خیابان سنت- اونوره …» اثر کامیل پیسار[3] ، نقاش سرشناس فرانسوی قرن 19، در موزه تیسن-بورنمیسا[4] در مادرید اسپانیا می‌افتد. قصه این نقاشی در خاندان کسیررها معروف است. کلود کسیرِر، مثل خیلی از اهالی خاندان می‌داند زندگی‌اش مدیون این نقاشی است. جنگ جهانی دوم، وقتی نازی‌ها، خانه به خانه دنبال یهودی‌ها می‌رفتند، لیلی کسیرر، مجموعه دار معروف یهودی آلمانی تبار، نقاشی پیسارو را در ازای آزادی خود و خانواده‌اش می‌دهد. هرچند در نهایت خواهرش سهمی از این آزادی به دست نیاورد و سرنوشتش به کوره‌های آدم‌سوزی گره خورد.
قصه از این قرار بود لیلی کسیرر، نقاشی را به نازی‌های آلمان در ازای دریافت ویزا و خروج از آلمان و همچین 360 دلاری که هیچ وقت نصیبشان نمی‌شود، می‌دهد. در سال 1948، خانواده کسیرر از دادگاهی که توسط متفقین سازماندهی شده بود، درخواست بازگشت تابلو را می‌کنند، اما همان زمان کاشف به عمل می‌آید که تابلو در حراج گشتاپو در برلین فروخته شده است و دولت آلمان با این شرط که اگر تابلو پیدا شود خانواده امکان استراداد آنرا خواهند داشت، مبلغ 13 هزار دلار به عنوان غرامت به این خانواده پرداخت می‌کند.
کلود کسیرر، بعد از یافتن نقاشی، اقدام به شکایت از موزه تیسن-بورنمیسا می‌کند. وی ابتدا دعوایی در اسپانیا مبنی بر بازگرداندن اثر مطرح می‌کند، ولی دعوایش به این استناد که بارون تیسن- بورنمیسا[5] در سال 1979، با حسن نیت، نقاشی را از گالری هان[6]در نیویورک به مبلغ 275 هزار دلار خریده و معامله کاملاً صحیح است، رد می‌شود.
کلود کسیرِر که از اهمیت این تابلو نزد اعضای خانواده‌اش خبر دارد، از تصمیم دادگاه اسپانیا قانع نمی‌شود و اینبار دعوا را در ایالت زادگاهش کالیفرنیا طرح می‌کند. در این میان کلود فوت می‌کند و پسرش دیوید دعوا را ادامه می‌دهد. در سال 2015، در دادگاه بدوی فدرال دعوا رد می‌شود. دادگاه بدوی در تشخیص صلاحیت قانون حاکم، قانون اسپانیا را صالح تشخیص می‌دهد و از آنجایی که در قانون اسپانیا، سرقت مشمول مرور زمان می‌شود و از طرفی حسن نیت خریدار اثر هم مفروض است، دادگاه به نفع موزه تیسن و کشور اسپانیا به عدم الزام موزه به بازپس‌دهی نقاشی حکم صادر می‌کند. این رأی در سال 2020 در دادگاه تجدیدنظر عیناً تأیید می‌شود.
وکلای پرونده، معتقد بودند حسن نیت در صورتی مفروض است که برچسب پشت تابلو که آنرا متعلق به خاندان کسیرر معرفی می‌کند، نادیده گرفته شود. آنها با این استدلال و اینکه در خصوص نقل و انتقالات اثر، کارشناسی به دقت انجام نشده است، اینبار تصمیم به طرح دعوا در دیوان عالی ایالات متحده آمریکا می‌گیرند. وکلای خانواده کسیرر در دادخواست خود به دیوان عالی کشور خاطر نشان می‌کنند: « عدم تمایل و توجه اسپانیا برای بازپس دادن اثر به عنوان یکی از امضاکنندگان معاهده واشنگتن 1998 که متعهد به بازگرداندن آثار هنری مصادره شده توسط نازی ها به صاحبان واقعی آن یا استرداد آنها است، در تضاد است».
سرانجام دیوان عالی ایالات متحده در اکتبر 2021، دعوا را می‌پذیرد. اصلی ترین چالش در این دعوا، پذیرفتن قانون صالح است. قاضی النا کاگان[7] در این خصوص اینگونه اظهار نظر می‌کند: «مسیر تصمیم‌گیری ما در مورد دعوا همانقدر کوتاه بوده است که شکار این نقاشی طولانی، حکمی که ما صادر می‌کنیم نیز همانقدر ساده است که درگیری بر سر اثبات مالک واقعی اثر، آزاردهنده. یک کشور خارجی همچون یک مالک خصوصی مسئول است. این بدان معناست که انتخاب قانون صالح در احقاق حق اهمیت بسزایی دارد».
پرونده خانواده کسیرر، اگرچه یکی از معروفترین پرونده‌های غارت آثار هنری دوران نازیهاست ولی تنها پرونده نیست و تصمیم دادگاه عالی بی شک بر نتیجه دعاوی وارثان آثاری دیگر در سرتاسر جهان که به مبارزه برای بازپس‌گیری برخی از 600000 اثر هنری غارت شده توسط آلمان نازی می‌پردازند، تأثیرگذار خواهد بود.
اگرچه نتیجه این دعوا همچنان در هاله‌ای از ابهام است، اما وکلای خانواده کسیرر نسبت به نتیجه نهایی این پرونده بسیار خوش‌بین هستند. در این میان اگر دادگاه عالی تشخیص دهد که پرونده باید طبق قانون کالیفرنیا مورد رسیدگی قرار گیرد، پرونده برای رسیدگی مجدد به دادگاه بدوی باز می‌گردد. در عین حال اگر دادگاه در حکم خود که انتظار می‌رود در ماه ژوئیه صادر شود، حکم دادگاه تجدیدنظر ناحیه نهم را ابرام کند، این نقاشی کماکان در اسپانیا باقی خواهد ماند.
[1] Claude Cassirer
[2] Lilly Cassirer
[3] Camille Pissarro
[4] The Thyssen-Bornemisza National Museum
[5] Baron Thyssen-Bornemisza
[6] Hahn Gallery
[7] Elena Kagan
