26 آوریل (برابر با 7 اردیبهشت)، توسط سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) به منظور افزایش آگاهی در مورد چگونگی تأثیر حقوق مالکیت فکری، از جمله حقوق مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی و هنری بر زندگی روزمره افراد و هم چنین تجلیل از خلاقیت و مشارکت سازندگان و نوآوران در توسعه اقتصاد و جوامع در سراسر جهان، به عنوان روز جهانی مالکیت فکری انتخاب شده است.
در این راستا، سازمان پیش گفته هر سال موضوع خاصی را برای این روز انتخاب می کند که منعکس کننده چالش های جهانی باشد تا جایگاه حقوق مالکیت فکری را در دنیای مدرن برجسته نماید. موضوعی که این سازمان برای سال 2024 در نظر گرفته است، تمرکز بر ارتباط بین مالکیت فکری و اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد (SDGs) با عنوان «مالکیت فکری و اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد: ساختن آینده مشترک خود با نوآوری و خلاقیت» است.
در بیانیه سازمان جهانی مالکیت فکری برای روز جهانی مالکیت فکری 2024 بیان شده است:
- «برای ساختن آینده مشترک خود و دستیابی به اهداف توسعه پایدار، باید در نحوه زندگی، کار و فعالیت خود تجدیدنظر کنیم. روز جهانی مالکیت فکری سال 2024 فرصتی است برای کشف این که چگونه مالکیت فکری، راه حل های نوآورانه و خلاقانه ای را که برای ساختن آینده مشترک ما بسیار حیاتی اند، تشویق و تقویت می کند؛
- اهداف توسعه پایدار نقشه راهی برای مردم، صلح، رفاه و سیاره ما هستند. همان طور که چالش هایی که ما با آن ها روبه رو هستیم چندوجهی و پیچیده اند، اهداف 17 گانه توسعه پایدار نیز به یکدیگر وابسته اند و اقدام در یک حوزه، بر نتایج حوزه های دیگر تأثیر می گذارد؛ به همین علت تلاش در راستای توسعه باید میان پایداری اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی تعادل ایجاد کند. چالش هایی که ما با آن ها روبه رو هستیم، ریشه ای و پیچیده اند. ما باید امروز اقدام کرده و از همه ابزارهای موجود، به ویژه خلاقیت و مالکیت فکری خود برای دستیابی به آینده ای پایدار، برای همه و در همه جا استفاده کنیم؛
- دریابید که چگونه مالکیت فکری، نوآوری و خلاقیتی که برای پیشرفت بشر به آن نیاز داریم را ترویج می کند. مالکیت فکری را به اهداف توسعه پایدار وصل کنید تا دنیا به مکانی بهتر تبدیل شود».
بنابراین باید خاطرنشان نماییم، یکی از اقداماتی که از سوی سازمان ملل متحد سابقاً صورت گرفته است، سند توسعه پایدار سال ۲۰۳۰ است. سند موسوم به 2030 سازمان یونسکو، یکی از پروژه های سازمان ملل متحد به منظور جهانی سازی ملت ها و یکسان سازی فرهنگ ها تحت عنوان «توسعه پایدار» است. این سند پس ازشکست سند هزاره سازمان ملل متحد به پیشنهاد ایالات متحد آمریکا به یونسکو ارائه شد و با حضور وزرای 130 کشور از جمله ایران در کره جنوبی تصویب شد.
اهداف توسعه پایدار یک فراخوان جهانی برای اقدام به پایان دادن فقر، حفاظت از سیاره زمین و اطمینان از برخورداری همه مردم از صلح و رفاه تا سال 2030 است. اهداف توسعه پایدار، مجموعه ای از ۱۷ هدف جهانی به هم پیوسته است که به منظور ارائه طرحی برای دستیابی به آینده بهتر و پایدارتر برای همه طراحی شده اند. هر یک از این اهداف، از چند هدف تشکیل شده است که در مجموع، 169 هدف جزئی تر را درون خود جای داده اند. این اهداف، جهانی هستند؛ به این معنی که خواستار اقدام همه کشورهای فقیر، ثروتمند و یا با درآمد متوسط برای ارتقاء رفاه و حفاظت از کره زمین است. پایان فقر، باید همراه با استراتژی هایی باشد که رشد اقتصادی را ایجاد کند و طیف وسیعی از نیازهای اجتماعی از جمله آموزش، بهداشت، حمایت اجتماعی و فرصت های شغلی را حل نماید، در همان حال که با تغییرات اقلیمی و حفاظت از محیط زیست نیز مقابله می کند.
شش حوزه اصلی برای دستیابی به این اهداف، شامل سلامت، تحصیل، محافظت اجتماعی، امنیت غذایی و کشاورزی پایدار، زیر ساخت ها (دسترسی به انرژی و زیر ساخت های انرژی با کربن پایین، آب و بهداشت، حمل و نقل و ارتباطات راه دور) و خدمات مرتبط با زیست بوم و تنوع زیستی می باشد. هم چنین، سند پیش گفته بر سه هدف ویژه و خاص، یعنی «رعایت حقوق بشر برای همه، تحقّق تساوی جنسیتی برای همه و توانمندسازی همه از جمله زنان»، تأکید می کند. سپس پیرامون پنج مفهوم مردم، کره زمین، نیک بختی و رفاه، صلح و مشارکت، دیدگاه مورد نظر سند را به صورت مختصر تشریح می کند. از سویی دیگر، بند دوم سند، تعهد رهبران جهان به پیگیری سند را متذکر می شود و ضمن تکرار این تعهد در بندهای دیگر، نسبت به پیگیری اهداف تصریح می کند.
بنابراین، نام گذاری روز جهانی مالکیت فکری 2024 با این عنوان، بر ارتباط و نقش مالکیت فکری در دستیابی به این اهداف تأکید دارد، چراکه مالکیت فکری می تواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در دستیابی به بسیاری از این اهداف کمک کند؛ برای مثال در رابطه با هدف 9 با عنوان «صنعت، نوآوری و زیرساخت»، در راستای تمرکز بر تقویت نوآوری و ارتقای صنعتی شدن پایدار، نقش حقوق مالکیت فکری مشهود است.
مالکیت فکری نقشی را در جامعه ایفاء می کند که هم انگیزه و هم ابزاری برای همکاری در زمینه نوآوری است. حقوق مالکیت فکری، حقوقی انحصاری و حمایت قانونی برای نوآوران در مورد خلاقیت های فکری را فراهم می کند و انگیزه مهمی برای سرمایه گذاری در تحقیق، توسعه و تلاش های خلاقانه است. بنابراین؛ حقوق مالکیت فکری به عنوان بستری حیاتی برای نوآوری و توسعه فناوری عمل می کند که همه این موارد منجر به سرمایه گذاری و توسعه اقتصادی می گردد. این ویژگی ها، مستقیماً در دستیابی به سایر اهداف توسعه پایدار نیز کمک می کنند. برای نمونه، آن ها مشوق نوآوری در کشاورزی و تولید مواد غذایی (SDG 2)، داروسازی و پیشرفت پزشکی (SDG 3)، دسترسی به آب پاک از طریق فناوری های استخراج و تمیز کردن آب (SDG 6)، منابع انرژی تجدیدپذیر (SDG 7)، زیرساخت های شهری (SDG 11) و فناوری های سازگار با آب و هوا (SDG 13) می باشند. برای مثال، کشور آلمان در حوزه انرژی های تجدیدپذیر و حفاظت از محیط زیست برتری دارد. قانون منابع انرژی تجدیدپذیر آلمان (EEG) با ایجاد مشوق هایی برای فناوری های سبز، نوآوری داخلی را تحریک کرده و راه حل های انرژی تجدیدپذیر را در سطح جهانی ترویج کرده است. مثال پیش گفته اهمیت حقوق مالکیت فکری را در دستیابی به SDG 7 (انرژی مقرون به صرفه و پاک) با ترویج فناوری های انرژی پاک را نشان می دهد. بنابراین، حقوق مالکیت فکری و نظام مالکیت صنعتی همراه با حمایت دولت از نوآوری، حرکت به سمت منابع انرژی پایدار را سرعت می بخشد.
کشورهاي در حال توسعه که بیشتر واردکننده فناوري هستند، با تدوین سیاست هاي هدفمند و مقتضی مرتبط با نظام مالکیت فکري و بهره‌برداري درست از ابزارهاي آن، توانسته اند اقتصاد کشور خود را توسعه داده و توان رقابتی را در برابر کشورهاي توسعه یافته که عموماً منبع نوآوري هستند، افزایش دهند. به عبارت دیگر، نظام مالکیت فکري نوآوري را به عنوان یک سرمایه ارزشمند معرفی می کند. در راستای تبیین موضوع، مثالی ازکشور پرو را ذکر می نماییم. کشور پرو دارای ذخایر غنی از تنوع زیستی است که در طول نسل ها به ویژه در زمینه گیاهان دارویی و روش های کشت منتقل شده است. این کشور ابزارهای قانونی جدیدی را برای حمایت از دانش سنتی با ایجاد یک پایگاه داده ملی از دانش سنتی فراهم نموده است. این اقدام پیامدهایی برای چندین SDG از جمله SDG 2 (میزان صفر گرسنگی)، SDG 3 (سلامت و رفاه خوب) و هم چنین SDG 15 (زندگی در زمین) دارد. لذا در این راستا، سیاست گذاری مناسب مالکیت فکری می‌تواند باعث نوآوری و توسعه اقتصادی شود و به چندین SDG از جمله SDG 9 (صنعت، نوآوری و زیرساخت) و SDG8 (کار شایسته و رشد اقتصادی) دست یابد.
بنابراین در پایان باید خاطرنشان نماییم؛ زندگی در رفاه، امنیت، آسایش و صلح، خواسته همیشگی بشر بوده و امروزه بیش از هر زمان دیگر، توجه دنیا را برای تحقق آن جلب کرده است. در این میان، واژه توسعه پایدار به مفهوم گسترده آن، شامل اداره وبهره برداری صحیح وکارا از منابع پایه، منابع طبیعی، منابع مالی و نیروی انسانی برای نیل به الگوی مصرف مطلوب همراه با به کارگیری امکانات فنی و ساختارو تشکیلات مناسب برای رفع نیاز نسل های امروز و آینده به طورمستمر و قابل رضایت می شود و در این راستا، نام گذاری روزجهانی مالکیت فکری امسال، به ارتباط اساسی بین حمایت از حقوق مالکیت فکری و تحقق اهداف توسعه پایدار تأکید دارد. این رویداد به ما یادآوری می کند که با حمایت از مالکیت فکری، می توانیم محرک های اصلی برای نوآوری، سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه و ایجاد فرصت های اشتغال باشیم، که همگی اهداف اساسی توسعه پایدار هستند و امید است اقدامات مقتضی در این راستا برای نیل به سوی جهانی بهتر برداشته شود.
نویسندگان:
سارا صلح‌چی – دانش آموخته حقوق مالکیت فکری دانشگاه علامه طباطبائی و عضو پیوسته انجمن علمی حقوق مالکیت فکری ایران
کیان بیگلربیگی – دانشجوی دکتری حقوق بین الملل عمومی دانشگاه تهران و عضو پیوسته انجمن علمی حقوق مالکیت فکری ایران
